Spokojnie – nie mówimy tutaj o dożywotniej karze pozbawienia wolności. Ten wpis dotyczy instytucji prawa cywilnego, która choć brzmi podobnie dotyczy czegoś innego.

O umowie dożywocie mówimy wtedy kiedy jedna osoba (dożywotnik) przekazuje drugiej osobie (nabywca) własność nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie.

To są obowiązki „kodeksowe” ale strony mogą się umówić inaczej. Może to być obowiązek płatności określonej renty miesięcznej albo ustanowienie służebności mieszkania.

Co istotne prawo to jest związane z nieruchomością i rodzi obowiązki określonego zachowania na każdym właścicielu tej nieruchomości. Jeżeli nabywca przeniesie własność nieruchomości na rzecz innej osoby – obowiązki z umowy dożywocia przechodzą na kolejnego właściciela.

Dożywociem nie można handlować i prawo to wygasa z chwilą śmierci dożywotnika.

Dożywocie daje możliwość ograniczenia lub wyłączenia płatności zachowku.

Zachowek to pewien procent spadku, który przysługuje osobom pozbawionym spadku w testamencie. Nalicza się go od wartości majątku pozostałego po zmarłym ale w pewnych wypadkach ta wartość podlega podwyższeniu o darowizny dokonane przez spadkodawcę. A to oznacza, że czasem obdarowany musi jeszcze płacić zachowek.

Dożywocie nie jest darowizną i tym samym te przepisy jego nie dotyczą.

Przykład

Zenon i Jadwiga są dziećmi Pana M i jedynymi jego spadkobiercami ustawowymi. Zenon zajmował się ojcem przed jego śmiercią angażował się w proces leczenia, pomagał w czynnościach życia codziennego. Jadwiga się ojcem w ogóle nie interesowała. Pan M. w zamian darował Zenonowi swój jedyny wartościowy składnik majątkowy – mieszkanie o wartości 500.000 zł. Powołał również Zenona w testamencie do spadku jako jedynego spadkobiercę. Po śmierci Pana M okazało się, że – choć nie miał on w chwili śmierci żadnego majątku – Jadwiga mogła doliczyć do spadku wartość darowizny. I tym samym mogła skutecznie żądać od Zenona zapłaty 125.000 zł.

Gdyby Pan M. przekazał mieszkanie Zenonowi w postaci umowy dożywocie, Zenon nie musiałby płacić Jadwidze ani złotóweczki. Zenon i tak się nim opiekował i utrzymywał go przed śmiercią.

Jak widzisz niewielka zmiana w treści umowy przy praktycznie żadnej zmianie zachowania Zenona skutkować mogła oszczędnością na poziomie 125.000 zł.

Tak jak wskazywałem tutaj w przypadku skutecznej licytacji komorniczej nieruchomości przeważająca część wpisów w księdze wieczystej ulega wykreśleniu a prawa, które te wpisy potwierdzają – wygasają.

Naturalnie tak, choć uznać za bezskuteczną taką umowę jest trudniej aniżeli w sytuacji darowizny. Dożywocie jest uznawane za czynność odpłatną więc trzeba przed sądem więcej udowodnić aniżeli w przypadku umowy darowizny. Przede wszystkim trzeba udowodnić, że nabywca nieruchomości wiedział o tym, że dłużnik (zbywca) działał z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Dożywocie jest często wykorzystywane przy nabywaniu nieruchomości w ramach mechanizmu zbliżonego do hipoteki odwróconej przez przedsiębiorców. Nie podoba się to rządzącym więc zamierzają zmodyfikować te zapisy umożliwiając stosowanie dożywocia jedynie przez osoby bliskie.

Jakie będą efekty tych zmian i czy w ogóle one nastąpią? Tak jak w przypadku wielu innych projektów – tego nie wie nikt.