Darowizna to przekazanie bezpłatne określonych składników majątkowych na rzecz osób trzecich.

Jej najważniejszą cechą jest bezpłatność – czyli ktoś uzyskuje określoną rzecz bez konieczności zapłaty sumy pieniężnej lub innego świadczenia.

Dużo jest również sporów sądowych pomiędzy krewnymi wynikających z darowizn dokonanych przed śmiercią spadkodawców.

Konieczność rozliczenia darowizny dokonanej przez spadkodawców powstaje w sytuacji, gdy:

• nie ma testamentu,
• rozliczenia dokonywane są w ramach dziedziczenia zstępnych (dzieci, wnuki itd.) lub małżonka zmarłego (chyba, że w umowie darowizny wprost zawarto oświadczenie, że inny spadkobierca też powinien się z tej darowizny rozliczyć),
• w umowie darowizny nie zapisano, że darowizna jest zwolniona od takiego zaliczenia.

W takim przypadku wartość darowizny (wg stanu na dzień jej dokonania a cen aktualnych) dolicza się do podlegającego podziałowi majątku spadkowego a osoba obdarowana zalicza wartość darowizny do przypadającego jej udziału (czyli uznaje się, że w tej części już otrzymała spadek).

Jeśli wartość darowizny przewyższa przypadający danej osobie udział nie ma ona obowiązku rozliczenia się z nadwyżki – wówczas przedmiot darowizny wyczerpuje przypadającą jej część spadku.

Konieczność rozliczenia darowizny może zostać wyłączona z woli samego spadkodawcy.

Jeśli w umowie darowizny zostanie zawarty zapis o wyłączeniu takiego rozliczenia, darowizna nie zostaje wliczona do majątku spadkowego a osoba obdarowana uczestniczy w podziale majątku tak jakby nic nie otrzymała od spadkodawcy.

Zachowek to najprościej rzecz ujmując gwarancja uzyskania przez zstępnych (dzieci, wnuki itd.), małżonka oraz rodziców spadkodawcy części spadku nawet w sytuacji, gdy nie zostali powołani do spadku przez spadkodawcę lub zostali powołani w niewielkiej części.

Jest to naturalnie dalekie uproszczenie, które ma pokazać sens zachowku.

Więcej o zachowku i sposobie jego ustalania piszę tutaj.

Zasada ogólna wskazuje, że darowiznę nieruchomości zalicza się w poczet majątku spadkowego co oznacza, że osoba obdarowana może być zobowiązana do zapłaty na rzecz osób uprawnionych do zachowku.

Nie zawsze musi być to równoznaczne z odpowiedzialnością osoby obdarowanej za całą kwotę zachowku.

Wolny od takiej odpowiedzialności jest obdarowany, który uzyskał darowiznę na 10 lat śmiercią spadkodawcy o ile nie jest spadkobiercą lub uprawnionym do zachowku.

Zarówno w przypadku spadku jak i samego zachowku w określonych sytuacjach dochodzi do doliczenia wartości darowizny.

Oznacza to, że w przypadku przekazania nieruchomości pod innym tytułem prawnym (umowa sprzedaży czy też dożywocia) o obowiązku takiego rozliczenia nie może być mowy.

O tym czym jest umowa sprzedaży wie każdy.

Umowa dożywocia natomiast oznacza przeniesienia własności nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie mogące przyjąć różne postacie.

O umowie dożywocia szczegółowo pisałem tutaj. Pozwala ona nie tylko uniknąć kłopotliwych rozliczeń po śmierci darczyńcy, ale może chronić również (w pewnym zakresie) przed egzekucją z nieruchomości lub skargą pauliańską.