Pierwokup oznacza pierwszeństwo określonej osoby w zakupie nieruchomości w przypadku, kiedy właściciel nieruchomości zdecyduje się na jej sprzedaż.

W przypadku prawa pierwokupu sprzedający powinien zawiadomić kupującego o chęci zawarcia umowy sprzedaży przekazując mu jednocześnie informację na temat warunków samej umowy.

Co ważne ograniczenia w dysponowaniu nieruchomością w ramach prawa pierwokupu dotyczą tylko i wyłącznie umów sprzedaży i nie obejmują innych form zbywania (np. darowizny czy dożywocie).

Umownie prawo pierwokupu można ustanowić w umowie sprzedaży, darowizny, najmu lub dzierżawy. Może być ustanowiona również w testamencie.

Ustanowienie prawa pierwokupu nieruchomości nie musi mieć formy aktu notarialnego ale czasem warto aby taką formę dzięki czemu można je wpisać do księgi wieczystej.

W przypadku chęci sprzedaży nieruchomości obciążonej prawem pierwokupu należy zawiadomić o tym fakcie osobę uprawnioną z tytułu prawa pierwokupu. W takim przypadku zawiera się w formie aktu notarialnego umowę warunkową, której odpis wysyła się uprawnionemu.

Uprawniony w ciągu miesiąca od daty zawiadomienia może złożyć oświadczenie w formie aktu notarialnego o wykonaniu prawa pierwokupu i wówczas to on (a nie kupujący, którego dane widnieją w warunkowej umowie sprzedaży), stanie się właścicielem nieruchomości. Umowa dochodzi do zawarcia w takim kształcie i na takich warunkach jak wynikające z umowy warunkowej.

W przypadku ustawowego prawa pierwokupu o zawiadomienie uprawnionego zadba notariusz spisujący umowę. W przypadku umownego pierwokupu notariusz o to zadba jedynie wtedy, gdy będzie miał świadomość istnienia takiego prawa (czyli wtedy, kiedy sprzedawca go o tym zawiadomi lub prawo pierwokupu wpisane jest do księgi wieczystej).

W praktyce spotyka się różne próby ominięcia prawa pierwokupu.

Są nimi m.in. wskazanie nieprawdziwych danych w umowach warunkowych (np. zawyżone ceny w stosunku do rzeczywistej wartości nieruchomości), zawieranie umów darowizny lub zamiany zamiast sprzedaży  czy też zawieranie umów bezwarunkowych (z pominięciem pierwokupu).

W przypadku podania nieprawdziwych informacji mających zniechęcić uprawnionego do skorzystania z pierwokupu, takie zapisy uznaje się za bezskuteczne. Choć problemem jest ustalenie, które zapisy rzeczywiście mają charakter pozorny.

Zawarcie umowy bezwarunkowej w przypadku pierwokupu umownego naraża jedynie na odszkodowanie w zakresie ujemnego interesu umowy a więc – najczęściej – w grę wchodzą kwoty niezbyt dolegliwe.